DİYETİSYEN KİMDİR?

M.Ö. 460-377 yıllarında yaşayan ve tıbbın babası olarak bilinen Hipokrat, hastaların tedavisinde istirahat yanında beslenmede yapılacak düzenlemelerin ne kadar önemli olduğunu “Besinle tedavi edebileceğiniz hallerde ilaç tavsiye etmeyiniz” sözüyle açıklamıştır. Hipokrat’ın tedavide besin karışımları denediğini ve ilk önemli karışımının bal, sirke ve karabiber olduğu bilinmektedir. Bu uygulamalar, besinlerin içindeki etken maddelerin izolasyonuna kadar sürmüş, daha sonra kimya ve biyokimya alanında yaşanan gelişmelere paralel olarak pek çok hastalığın gelişiminde ve tedavisinin etkinliğinde diyetin önemli rolü olduğu pek çok araştırma ile kanıtlanmıştır. Ancak hastaya uygun diyetler 20. yüzyıl sonuna kadar doktor tarafından belirlenmiş ve diyet hemşireleri aracılığı ile hastaya ulaştırılmaya çalışılmıştır. Doktor ve hemşirelerin hastanın tedavi sürecinde işlerinin yoğunluğu, diyetin doktor ve hemşire dışında başka bir sağlık personeli tarafından kontrole alınması zorunluluğunu doğurduğundan konu ilk kez 1870’li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde gündeme getirilmiştir. Türkiye’de ise mesleğimizin kurucusu Sayın Prof. Dr. Ayşe Baysal hocamızın pek çok çalışması mevcut olmak ile birlikte ilk olarak 1962 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde başlamıştır.

BESLENME ve DİYETETİK ne demek?

Beslenme ya da beslenme bilimi; besin ögelerinin türlerini, miktarlarını, özelliklerini, biyokimyasal ve fizyolojik süreçlerdeki rollerini, besinlerin bileşimini, fiziksel ve kimyasal özelliklerini, üretimden tüketime değin besinlere uygulanan işlemlerin besin ögelerine etkilerini ve ayrıca çeşitli yollarla besine bulaşarak besin kirliliğine neden olan bileşenleri inceleyen temel bilim dalıdır. Kısaca bölümümüzün içindeki ‘beslenme’ kelimesi ‘besinler hakkında genel bilgi ve sağlıklı insanların beslenmesi’ şeklinde akılda kalmıştır.

Diyetetik ya da diyetetik bilimi; doğum öncesinden başlayarak bireyde, yaşam süresince görülebilecek çeşitli hastalıklar nedeniyle ortaya çıkan hastalık komplikasyonlarını ve beslenme ile ilintili sorunları diyet tedavisi ile en az düzeye indirmek, bireyin yaşam kalitesini arttıracak şekilde beslenmesini sağlamak, hastalıklarda diyet tedavilerine ilişkin yenilikleri inceleyerek uygulamak, besin teknolojisindeki gelişmeleri destekleyerek, bu ürünlerin hasta beslenmesinde doğru ve uygun şekilde kullanılmasını içeren bilim dalıdır. Kısaca bölümümüz içindeki ‘diyetetik’ kelimesi ‘hastalıklarda beslenme tedavisi’ şeklinde akılda kalmıştır.

Diyetisyenlik Eğitimi

Beslenme ve diyetetik eğitimi, pek çok ülkede 4 yıllık bir eğitimle yürütülmektedir. Avrupa’da İngiltere başta olmak üzere bu eğitimin süresi, pek çok diğer meslek için olduğu gibi, lise eğitiminin dört yıl olması nedeniyle üç yıldır. Amerika’da ise iki farklı program bulunuyor. İlki, “Coordinated Program”dır. Toplam 4 yıllık bir eğitim süreci olup, son yıl hastane ve diğer kurumlarda uygulamalı staj eğitimi veriliyor. Şu an Türkiye’de uygulanan sistem de Coordinated Program ile aynı. İkincisi, “Didactic Program”dır. Dört yıl staj hariç Beslenme ve Diyetetik eğitimi veriliyor. Dört yıllık Didactic Programı bitiren öğrenciler daha sonra 1 yıla yakın bir süre de uygulamalı staj yapıyor. Didactic program toplam 5 yıl sürüyor. Eğitimini gerek Coordinated Programı tamamlayan gerekse Didactic Programı tamamlayıp staj yapan diyetisyen adayları Ulusal Diyetisyenlik sınavını başarı ile geçmeleri durumunda mesleklerini yapabiliyorlar. Ulusal Diyetisyenlik Sınavı Diyetisyenler Odası tarafından yapılan mesleki bir sınavdır. Sınavdan başarı ile sonuç alan adaylar, Diyetisyenler Odasına kayıt yaptırmak zorundadır. Kayıt yaptıran diyetisyenler artık Kayıtlı Diyetisyen (RD- Registered Dietitian) unvanını alır. Her eyalette bazı kurallar değişse de kayıt yaptıran diyetisyenler birde kendi bulundukları eyaletten, eyaletin belirlediği lisans veya sertifika merkezlerinden lisans veya sertifika almak durumundalar. Sertifika veya lisanslar katılım belgesi değildir. Diyetisyenler Odasından alınan RD kartları ile başvuru yapılır. RD olmayanlar zaten lisans veya sertifika alamazlar. Özet ile bulundukları eyalete bir anlamda diyetisyen olduklarının, çalışmaları gerekli şartları yerine getirdiklerinin bir ispatıdır. Ayrıca gerçekte diyetisyen olmayan kişilerin de bu alanda çalışma yapmamaları için de bir uygulamadır diyebiliriz.

Diyetisyenlik mesleği nedir? & Ne yapar?

Toplumun beslenme durumunun saptanması, yönlendirilmesi, besin analizleri, hastalıklara özgü diyetlerin düzenlenmesi, toplu beslenme hizmeti veren kuruluşlarda yemek servisinin yönetimi veya organizasyonu gibi çeşitli alanlarda çalışan, bilimsel araştırmalar yapabilen, sağlığın korunması ve geliştirilmesi ile hastalıkların tedavisi açısından toplumda yeterli ve dengeli beslenme bilincinin yerleşmesini sağlayan bir disiplindir. ADA (American Dietetic Association – Amerikan Diyetetik Derneği) 1918 yılında yaptığı bir çalışmada diyetisyenlik mesleğini temelde 4’e ayırmıştır (kendi aralarında da dallanmaları mevcuttur);

1. Tedavici Diyetisyen: Kliniklerde hastaların ihtiyaçlarına uygun beslenme programları geliştirir, bunların uygulanmasını ve raporlanmasını sağlar.
2. Yönetici Diyetisyen: Toplu beslenme yapılan kurumlarda yiyecek içecek servisini çalışan personeli eğiterek, fiyat kontrolünü ve servisin hijyenik olmasını sağlayarak yönetir.
3. Toplum Sağlığı Diyetisyeni: Sağlık ocakları, Ana-çocuk sağlığı merkezleri, bakanlık vb. yerlerde görev alarak, bireylere ve gruplara hastalıkları önlemek ve yaşam kalitesini yükseltmek amacı ile geliştirilmiş beslenme uygulamaları için danışmanlıklar yapar.
4. Eğitici-Danışman Diyetisyen: Bir sağlık kurumunda ya da kendi ofisinde kişilere durumlarını değerlendirerek önerilerde bulunur. Çoğunlukla eğitim kurumlarında, sağlık kurumlarında ve spor takımları ile çalışırlar.

Dünya’da ise 2 kavram bulunmaktadır. Bunlar “Nutritionist” ve “Dietitian”. Şöyle ki: Henüz Türkiye’de bir karşılığı olmayan “Nutritionist” ler, beslenme ve diyetetik bölümünden mezun olmamış ancak alan ile ilgili belli eğitimlerden geçip sertifika alan bireylerdir. Bu kişilerin çalışma alanı ise sağlıklı beslenme nasıl olmalıdır, besinlerin içeriği ve sağlıklı beslenme için gerekli kullanımı gibi başta da anlattığım ‘Beslenme Bilimi’ ne hizmet etmektedirler. Diğer kavram olan “Dietitian” ise bildiğimiz gibi ‘Diyetisyen’ demektir. Bu kişiler ise klinik alanında yani hastalıklarda beslenme tedavilerini yapmak açısından üniversitelerin beslenme ve diyetetik bölümlerinden mezun olup diploma sahibi insanlardır. Yani başta anlattığım ‘Diyetetik Bilimi’ ne hizmet etmektedirler. Yurtdışında bu şekilde Beslenme ve Diyetetik bilimi ikiye ayrılarak nutritionistlerin diyetisyenlerinin işini kolaylaştırması ve iş yükünü azaltmaları planlanmıştır.

Diyetisyenlerin Çalışma Alanları

Bireysel medikal ve beslenme tedavinizin belirlenmesi için sadece alanında uzman hekimlere ve diyetisyenlere başvurunuz.